ยาคุยา ปกฺขิตฺตานิ ปน เอกาพทฺธานิ หุตฺวา น สนฺติฏฺฐนฺติ, ตตฺถ เอกเมกํ วิชฺฌิตฺวา กปฺปิยํ กาตพฺพเมวฯ กปิตฺถผลาทีนํ อนฺโต มิญฺชํ กฏาหํ มุญฺจิตฺวา สญฺจรติ, ภินฺทาเปตฺวา กปฺปิยํ การาเปตพฺพํ, เอกาพทฺธํ โหติ, กฏาเหปิ กาตุํ วฏฺฏติฯ

อิติ ปาฬิมุตฺตกวินยวินิจฺฉยสงฺคเห

ภูตคามวินิจฺฉยกถา สมตฺตาฯ

16. สหเสยฺยวินิจฺฉยกถา

[79] ทุวิธํ สหเสยฺยกนฺติ ‘‘โย ปน ภิกฺขุ อนุปสมฺปนฺเนน อุตฺตริทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปยฺย, ปาจิตฺติยํ (ปาจิ. 49)ฯ โย ปน ภิกฺขุ มาตุคาเมน สหเสยฺยํ กปฺเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 56) เอวํ วุตฺตํ สหเสยฺยสิกฺขาปททฺวยํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ตตฺรายํ วินิจฺฉโย (ปาจิ. อฏฺฐ. 50-51) – อนุปสมฺปนฺเนน สทฺธิํ ติณฺณํ รตฺตีนํ อุปริ จตุตฺถทิวเส อตฺถงฺคเต สูริเย สพฺพจฺฉนฺนสพฺพปริจฺฉนฺเน เยภุยฺยจฺฉนฺนเยภุยฺยปริจฺฉนฺเน วา เสนาสเน ปุพฺพาปริเยน วา เอกกฺขเณ วา นิปชฺชนฺตสฺส ปาจิตฺติยํฯ ตตฺถ ฉทนํ อนาหจฺจ ทิยฑฺฒหตฺถุพฺเพเธน ปาการาทินา เยน เกนจิ ปริจฺฉนฺนมฺปิ สพฺพปริจฺฉนฺนมิจฺเจว เวทิตพฺพํฯ ยํ เสนาสนํ อุปริ ปญฺจหิ ฉทเนหิ อญฺเญน วา เกนจิ สพฺพเมว ปริจฺฉนฺนํ, อิทํ สพฺพจฺฉนฺนํ นาม เสนาสนํฯ อฏฺฐกถาสุ ปน ปากฏโวหารํ คเหตฺวา วาจุคฺคตวเสน ‘‘สพฺพจฺฉนฺนํ นาม ปญฺจหิ ฉทเนหิ ฉนฺน’’นฺติ วุตฺตํฯ กิญฺจาปิ วุตฺตํ, อถ โข ทุสฺสกุฏิยํ สยนฺตสฺสปิ น สกฺกา อนาปตฺติ กาตุํ, ตสฺมา ยํ กิญฺจิ ปฏิจฺฉาทนสมตฺถํ อิธ ฉทนญฺจ ปริจฺฉนฺนญฺจ เวทิตพฺพํฯ ปญฺจวิธจฺฉทเนเยว หิ คยฺหมาเน ปทรจฺฉนฺเนปิ สหเสยฺยา น ภเวยฺย, ตสฺมา ยํ เสนาสนํ ภูมิโต ปฏฺฐาย ยาวฉทนํ อาหจฺจ ปากาเรน วา อญฺเญน วา เกนจิ อนฺตมโส วตฺเถนปิ ปริกฺขิตฺตํ, อิทํ สพฺพปริจฺฉนฺนํ นาม เสนาสนํฯ ฉทนํ อนาหจฺจ สพฺพนฺติเมน ปริยาเยน ทิยฑฺฒหตฺถุพฺเพเธน ปาการาทินา ปริกฺขิตฺตมฺปิ สพฺพปริจฺฉนฺนเมวฯ ยสฺส ปน อุปริ พหุตรํ ฐานํ ฉนฺนํ, อปฺปํ อจฺฉนฺนํ, สมนฺตโต วา พหุตรํ ปริกฺขิตฺตํ, อปฺปํ อปริกฺขิตฺตํ, อิทํ เยภุยฺเยนฉนฺนํ เยภุยฺเยนปริจฺฉนฺนํ นามฯ

อิมินา ลกฺขเณน สมนฺนาคโต สเจปิ สตฺตภูมิโก ปาสาโท เอกูปจาโร โหติ, สตคพฺภํ วา จตุสาลํ, เอกํ เสนาสนมิจฺเจว สงฺขํ คจฺฉติฯ เอวรูเป เสนาสเน อนุปสมฺปนฺเนน สทฺธิํ จตุตฺถทิวเส อตฺถงฺคเต สูริเย นิปชฺชนฺตสฺส ปาจิตฺติยํ วุตฺตํฯ สเจ ปน สมฺพหุลา สามเณรา, เอโก ภิกฺขุ, สามเณรคณนาย ปาจิตฺติยาฯ เต เจ อุฏฺฐายุฏฺฐาย นิปชฺชนฺติ, เตสํ ปโยเค ปโยเค ภิกฺขุสฺส อาปตฺติ, ภิกฺขุสฺส อุฏฺฐายุฏฺฐาย นิปชฺชเน ปน ภิกฺขุสฺเสว ปโยเคน ภิกฺขุสฺส อาปตฺติฯ สเจ สมฺพหุลา ภิกฺขู, เอโก สามเณโร, เอโกปิ สพฺเพสํ อาปตฺติํ กโรติฯ ตสฺส อุฏฺฐายุฏฺฐาย นิปชฺชเนนปิ ภิกฺขูนํ อาปตฺติเยวฯ อุภเยสํ สมฺพหุลภาเวปิ เอเสว นโยฯ

[80] อปิเจตฺถ เอกาวาสาทิกมฺปิ จตุกฺกํ เวทิตพฺพํฯ โย หิ เอกสฺมิํ อาวาเส เอเกเนว อนุปสมฺปนฺเนน สทฺธิํ ติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปติ, ตสฺส จตุตฺถทิวสโต ปฏฺฐาย เทวสิกา อาปตฺติฯ โยปิ เอกสฺมิํเยว อาวาเส นานาอนุปสมฺปนฺเนหิ สทฺธิํ ติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปติ, ตสฺสปิฯ โยปิ นานาอาวาเสสุ เอเกเนว อนุปสมฺปนฺเนน สทฺธิํ ติรตฺตํ สหเสยฺยํ กปฺเปติ, ตสฺสปิฯ โยปิ นานาอาวาเสสุ นานาอนุปสมฺปนฺเนหิ สทฺธิํ โยชนสตมฺปิ คนฺตฺวา สหเสยฺยํ กปฺเปติ, ตสฺสปิ จตุตฺถทิวสโต ปฏฺฐาย เทวสิกา อาปตฺติฯ

อยญฺจ สหเสยฺยาปตฺติ นาม ‘‘ภิกฺขุํ ฐเปตฺวา อวเสโส อนุปสมฺปนฺโน นามา’’ติ วจนโต อนฺตมโส ปาราชิกวตฺถุภูเตน ติรจฺฉานคเตนปิ สทฺธิํ โหติ, ตสฺมา สเจปิ โคธาพิฬาลมงฺคุสาทีสุ โกจิ ปวิสิตฺวา ภิกฺขุโน วสนเสนาสเน เอกูปจารฏฺฐาเน สยติ, สหเสยฺยาว โหติฯ ยทิ ปน ถมฺภานํ อุปริ กตปาสาทสฺส อุปริมตเลน สทฺธิํ อสมฺพทฺธภิตฺติกสฺส ภิตฺติยา อุปริฐิตสุสิรตุลาสีสสฺส สุสิเรน ปวิสิตฺวา ตุลาย อพฺภนฺตเร สยิตฺวา เตเนว สุสิเรน นิกฺขมิตฺวา คจฺฉติ, เหฏฺฐาปาสาเท สยิตภิกฺขุสฺส อนาปตฺติฯ สเจ ฉทเน ฉิทฺทํ โหติ, เตน ปวิสิตฺวา อนฺโตฉทเน วสิตฺวา เตเนว ปกฺกมติ, นานูปจาเร อุปริมตเล ฉทนพฺภนฺตเร สยิตสฺส อาปตฺติ, เหฏฺฐิมตเล สยิตสฺส อนาปตฺติฯ

สเจ อนฺโตปาสาเทเนว อาโรหิตฺวา สพฺพตลานิ ปริภุญฺชนฺติ, เอกูปจารานิ โหนฺติ, เตสุ ยตฺถ กตฺถจิ สยิตสฺส อาปตฺติ, สภาสงฺเขเปน กเต อฑฺฒกุฏฺฏเก เสนาสเน สยิตสฺส ตุลาวาฬสฆาฏาทีสุ กโปตาทโย สยนฺติ, อาปตฺติเยวฯ ปริกฺเขปสฺส พหิคเต นิพฺพโกสพฺภนฺตเร สยนฺติ, อนาปตฺติฯ ปริมณฺฑลํ วา จตุรสฺสํ วา เอกจฺฉทนาย คพฺภมาลาย สตคพฺภํ เจปิ เสนาสนํ โหติ, ตตฺร เจ เอเกน สาธารณทฺวาเรน ปวิสิตฺวา วิสุํ ปากาเรน อปริจฺฉินฺนคพฺภูปจาเร สพฺพคพฺเภปิ ปวิสนฺติ, เอกคพฺเภปิ อนุปสมฺปนฺเน นิปนฺเน สพฺพคพฺเภสุ นิปนฺนานํ อาปตฺติฯ สเจ สปมุขา คพฺภา โหนฺติ, ปมุขญฺจ อุปริ อจฺฉนฺนํ, ปมุเข สยิโต คพฺเภ สยิตานํ อาปตฺติํ น กโรติฯ สเจ ปน คพฺภจฺฉทเนเนว สทฺธิํ สมฺพนฺธฉทนํ, ตตฺร สยิโต สพฺเพสํ อาปตฺติํ กโรติฯ กสฺมา? สพฺพจฺฉนฺนตฺตา จ สพฺพปริจฺฉนฺนตฺตา จฯ คพฺภปริกฺเขโปเยว หิสฺส ปริกฺเขโปฯ

[81] เยปิ เอกสาลทฺวิสาลติสาลจตุสาลสนฺนิเวสา มหาปาสาทา เอกสฺมิํ โอกาเส ปาเท โธวิตฺวา ปวิฏฺเฐน สกฺกา โหนฺติ สพฺพตฺถ อนุปริคนฺตุํ, เตสุปิ สหเสยฺยาปตฺติยา น มุจฺจติฯ สเจ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐาเน อุปจารํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา กตา โหนฺติ, เอกูปจารฏฺฐาเนเยว อาปตฺติฯ ทฺวีหิ ทฺวาเรหิ ยุตฺตสฺส สุธาฉทนมณฺฑปสฺส มชฺเฌ ปาการํ กโรนฺติ, เอเกน ทฺวาเรน ปวิสิตฺวา เอกสฺมิํ ปริจฺเฉเท อนุปสมฺปนฺโน สยติ, เอกสฺมิํ ภิกฺขุ, อนาปตฺติฯ ปากาเร โคธาทีนํ ปวิสนมตฺตํ ฉิทฺทํ โหติ, เอกสฺมิญฺจ ปริจฺเฉเท โคธา สยนฺติ, อนาปตฺติเยวฯ น หิ ฉิทฺเทน เคหํ เอกูปจารํ นาม โหติฯ สเจ ปาการมชฺเฌ ฉินฺทิตฺวา ทฺวารํ โยเชนฺติ, เอกูปจารตาย อาปตฺติฯ ตํ ทฺวารํ กวาเฏน ปิทหิตฺวา สยนฺติ, อาปตฺติเยวฯ น หิ ทฺวารปิทหเนน เคหํ นานูปจารํ นาม โหติ, ทฺวารํ วา อทฺวารํฯ กวาฏญฺหิ สํวรณวิวรเณหิ ยถาสุขํ วฬญฺชนตฺถาย กตํ, น วฬญฺชุปจฺเฉทนตฺถายฯ สเจ ตํ ทฺวารํ ปุน อิฏฺฐกาหิ ปิทหนฺติ, อทฺวารํ โหติ, ปุริเม นานูปจารภาเวเยว ติฏฺฐติฯ ทีฆปมุขํ เจติยฆรํ โหติ, เอกํ กวาฏํ อนฺโต, เอกํ พหิ, ทฺวินฺนํ กวาฏานํ อนฺตเร อนุปสมฺปนฺโน อนฺโตเจติยฆเร สยนฺตสฺส อาปตฺติํ กโรติ เอกูปจารตฺตาฯ

อยญฺเหตฺถ สงฺเขโป – เสนาสนํ ขุทฺทกํ วา โหตุ มหนฺตํ วา, อญฺเญน สทฺธิํ สมฺพนฺธํ วา อสมฺพนฺธํ วา, ทีฆํ วา วฏฺฏํ วา จตุรสฺสํ วา, เอกภูมิกํ วา อเนกภูมิกํ วา, ยํ ยํ เอกูปจารํ, สพฺพตฺถ สหเสยฺยาปตฺติ โหตีติฯ เอตฺถ จ เยน เกนจิ ปฏิจฺฉทเนน สพฺพจฺฉนฺเน สพฺพปริจฺฉนฺเน ปาจิตฺติยํ, เยภุยฺเยนฉนฺเน เยภุยฺเยนปริจฺฉนฺเน ปาจิตฺติยํ, สพฺพจฺฉนฺเน เยภุยฺเยนปริจฺฉนฺเน ปาจิตฺติยํ, สพฺพจฺฉนฺเน อุปฑฺฒปริจฺฉนฺเน ปาจิตฺติยํ, เยภุยฺเยนฉนฺเน อุปฑฺฒปริจฺฉนฺเน ปาจิตฺติยํ, สพฺพปริจฺฉนฺเน เยภุยฺเยนฉนฺเน ปาจิตฺติยํ, สพฺพปริจฺฉนฺเน อุปฑฺฒจฺฉนฺเน ปาจิตฺติยํ, เยภุยฺเยนปริจฺฉนฺเน อุปฑฺฒจฺฉนฺเน ปาจิตฺติยนฺติ อฏฺฐ ปาจิตฺติยานิฯ อุปฑฺฒจฺฉนฺเน อุปฑฺฒปริจฺฉนฺเน ทุกฺกฏํ, สพฺพจฺฉนฺเน จูฬกปริจฺฉนฺเน ทุกฺกฏํ, เยภุยฺเยนฉนฺเน จูฬกปริจฺฉนฺเน ทุกฺกฏํ, สพฺพปริจฺฉนฺเน จูฬกจฺฉนฺเน ทุกฺกฏํ, เยภุยฺเยนปริจฺฉนฺเน จูฬกจฺฉนฺเน ทุกฺกฏนฺติ ปญฺจ ทุกฺกฏานิ เวทิตพฺพานิฯ สพฺพจฺฉนฺเน สพฺพอปริจฺฉนฺเน, สพฺพปริจฺฉนฺเน สพฺพอจฺฉนฺเน, เยภุยฺเยนอจฺฉนฺเน เยภุยฺเยนอปริจฺฉนฺเน, อุปฑฺฒจฺฉนฺเน จูฬกปริจฺฉนฺเน, อุปฑฺฒปริจฺฉนฺเน จูฬกจฺฉนฺเน จูฬกปริจฺฉนฺเน จ อนาปตฺติฯ มาตุคาเมน สห นิปชฺชนฺตสฺสปิ อยเมว วินิจฺฉโยฯ อยญฺเหตฺถ วิเสโส – อนุปสมฺปนฺเนน สทฺธิํ นิปชฺชนฺตสฺส จตุตฺถทิวเส อาปตฺติ, มาตุคาเมน สทฺธิํ ปฐมทิวเสติฯ ยกฺขิเปตีหิ ปน ทิสฺสมานกรูปาหิ ติรจฺฉานคติตฺถิยา จ เมถุนธมฺมวตฺถุภูตาย เอว ทุกฺกฏํ, เสสาหิ อนาปตฺติฯ

อิติ ปาฬิมุตฺตกวินยวินิจฺฉยสงฺคเห

สหเสยฺยวินิจฺฉยกถา สมตฺตาฯ

17. มญฺจปีฐาทิสงฺฆิกเสนาสเนสุ ปฏิปชฺชิตพฺพวินิจฺฉยกถา

[82] วิหาเร สงฺฆิเก เสยฺยํ, สนฺถริตฺวาน ปกฺกโมติ สงฺฆิเก วิหาเร เสยฺยํ สนฺถริตฺวาน อญฺญตฺถ วสิตุกามตาย วิหารโต ปกฺกมนํฯ ตตฺรายํ วินิจฺฉโย –

‘‘โย ปน ภิกฺขุ สงฺฆิเก วิหาเร เสยฺยํ สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺย น อุทฺธราเปยฺย อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 115) –